Οι μαύροι κύκν(λ)οι της ιστορίας...

Από την αρχή σχεδόν αυτής της κρίσης, υποστηρίζω ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν έχουμε να κάνουμε με μια από τις συνηθισμένες κρίσεις “κρυολογήματα” του τρέχοντος Δυτικού οικονομικού συστήματος, αλλά για μια συστημική κρίση – καρκίνωμα το οποίο στο τέλος θα “γονατίσει” τις οικονομίες των περισσοτέρων δυτικών κρατών, “ισοπεδώνοντας” κυριολεκτικά το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων τους.

Με άλλα λόγια λοιπόν πιστεύω ακράδαντα πια ότι για τα επόμενα αρκετά χρόνια θα αποτελεί μεγάλη “ατυχία“ το να ζει κανείς στο δυτικό ημισφαίριο αυτής της γης.

Και αυτό γιατί θεωρώ ότι προσεχώς και ειδικά εμείς οι Δυτικοί πρόκειται να βιώσουμε ένα πολύ σπάνιο και πολύ κακό για εμάς ταυτόχρονο κλείσιμο μεγάλων, μεσαίων και μικρών οικονομικών κύκλων και όχι μόνο, οι οποίοι κλείνοντας σχεδόν ταυτόχρονα θα έχουν ως κύριο αποτέλεσμα την “ραγδαία” πτώση του βιοτικού μας επιπέδου, σε τέτοιο βαθμό που μάλλον δεν θα πιστεύουμε στα μάτια μας από αυτά που θα βλέπουμε από εκεί και πέρα.

Αυτό που προβλέπω λοιπόν είναι ότι για τα επόμενα πολλά χρόνια το κυρίαρχο θέμα στις συζητήσεις των περισσοτέρων από εμάς θα είναι: “Το πώς είμασταν και το πως καταντήσαμε”...

Αν λοιπόν δεν έχουν “βαλθεί” να με τρελάνουν οι πολλές και “διαβολικές” συμπτώσεις, σύντομα και πάντα κατά την γνώμη μου πρόκειται να συμβεί ένα πολύ κακό “συναπάντημα” πέντε τουλάχιστον οικονομικών κύκλων, οι οποίοι ειδικά για εμάς τους Δυτικούς θα αποτελέσουν ίσως μια από τις πιο άσχημες ιστορικές μας στιγμές για τα τελευταία τριακόσια και πλέον χρόνια, κάτι δηλαδή σαν αυτό που οι ιστορικοί και οικονομολόγοι αποκαλούν ως ένα “μαύρο κύκνο” της παγκόσμιας οικονομικής και όχι μόνο ιστορίας.

Ι)O μακροπρόθεσμος κύκλος της τεχνολογίας

Ο κύκλος της βιομηχανικής επανάστασης ο οποίος ξεκίνησε σχεδόν στις αρχές του 19 αιώνα, ήταν ουσιαστικά αυτός που επέτρεψε στους κατοίκους των δυτικών κρατών να γίνουν πιο παραγωγικοί, με αποτέλεσμα αυτοί να μπορούν και να απολαμβάνουν μεγαλύτερους μισθούς και μεροκάματα από αυτούς του υπόλοιπου πλανήτη.

Έτσι στις αρχές του 19ου αιώνα εκεί που όλοι σχεδόν οι αγρότες σε δύση και ανατολή όργωναν το χωράφι τους με τα βόδια, ξαφνικά οι αγρότες στην δύση άρχισαν πια να το οργώνουν με την βοήθεια της μηχανής.

Με αυτόν τον τρόπο ο αγρότης στην δύση κατάφερε να γίνει πιο παραγωγικός, μια που τώρα πια μπορούσε να οργώνει περισσότερα στρέμματα σε μια ημέρα ή να μετακινείται πιο εύκολα και πιο γρήγορα από το σπίτι του στο χωράφι ή από το ένα χωράφι στο άλλο.

Ο κύκλος αυτός συντηρήθηκε στην Δύση για τα επόμενα διακόσια περίπου χρόνια με μια σειρά από συνεχόμενες και πολύ σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις όπως αυτή του τηλεφώνου, του ηλεκτρισμού, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των κινητών τηλεφώνων και του Internet, συντελώντας έτσι στην όλο και πιο μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας και συντηρώντας με αυτόν τον τρόπο την υπεροχή των Δυτικών κρατών έναντι των υπολοίπων κρατών του πλανήτη.

Από την άλλη πλευρά, λόγω του ότι τα Ανατολικά κράτη έχασαν ουσιαστικά την “μάχη” της καινοτομίας, της παραγωγικότητας και της οικονομικής υπεροχής, στις εκεί κοινωνίες εγκαταστάθηκε η φτώχεια, η γκρίνια, η μιζέρια και οι αναταραχές, τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν κάποιοι “επιτήδειοι” της εποχής όπως ο Μάο και ο Λένιν και έτσι σε πολλά από τα ανατολικά κράτη επικράτησαν τελικά απολυταρχικά καθεστώτα, με αποτέλεσμα το βιοτικό επίπεδο των περισσότερων κατοίκων των χωρών αυτών σχεδόν να “μηδενίσει”.

Όμως τα τελευταία χρόνια και εξαιτίας της κατάρρευσης αυτών των καθεστώτων αλλά κυρίως λόγω της έντονης “όρεξης” αλλά και του “διακαούς πόθου” των κατοίκων των κρατών αυτών για να ξεφύγουν επιτέλους από την φτώχεια και την μακροχρόνια εξαθλίωση, στα περισσότερα από τα κράτη αυτά και ειδικά στην Κίνα δημιουργήθηκε με βασικό “πυλώνα” τα φθηνά μεροκάματα ένα “φιλόξενο” προς τις ξένες επενδύσεις περιβάλλον, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί έτσι μια ισχυρή τάση μεταφοράς της παραγωγής αλλά και των θέσεων εργασίας από την δύση προς στην ανατολή.

Με βάση λοιπόν την κοινή λογική αλλά και τους νόμους της οικονομικής “βαρύτητας” αυτό μοιραία θα έπρεπε αναπόφευκτα να οδηγήσει μεσομακροπρόθεσμα στην αύξηση της ανεργίας στα Δυτικά κράτη, στην μείωση των μισθών αλλά και του ίδιου βιοτικού επίπεδου της πλειοψηφίας των πολιτών της.

Όμως οι οικονομίες των περισσότερων δυτικών κρατών στην προσπάθειά τους να “συντηρήσουν” τους υψηλούς μισθούς καθώς και τα προνόμια των πολιτών τους, αναγκαστικά μετέτρεψαν τις οικονομίες τους από οικονομίες παραγωγής σε οικονομίες υπηρεσιών και υψηλής προστιθέμενης αξίας & χρηματοοικονομικών προϊόντων, αλλά στην πράξη κυρίως “έπεσαν με τα μούτρα” είτε στα κανονικά δανεικά όπως συνέβη στην Ευρώπη, είτε στις φωτοτυπίες και στο κόψιμο χρήματος από το “πουθενά”, όπως έγινε στις ΗΠΑ.

Έτσι λοιπόν τώρα και με δεδομένο ότι δεν φαίνεται πουθενά στον “ορίζοντα” να είναι στα “σκαριά” στην Δύση κάποια ριζοσπαστική επιστημονική ανακάλυψη η οποία να είναι ικανή να “ταράξει τα νερά” και να αντιστρέψει αυτή την τάση μεταφοράς πλούτου, σώζοντας έτσι κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή το βιοτικό επίπεδο των πολιτών των δυτικών κρατών, μάλλον το πιο πιθανό είναι ο κύκλος αυτός να κλείσει σύντομα εις βάρος της δύσης.

Αλλά ακόμη και αν ο κύκλος αυτός της επιστήμης και της παγκόσμιας καινοτομίας δεν κλείσει σύντομα, το πιο πιθανό είναι κατά την γνώμη μου η αιχμή της τεχνολογίας να περάσει κάποια στιγμή σιγά-σιγά στα χέρια των Ασιατών.

Έτσι με τις τελευταίες σπουδαίες “επιστημονικές” ανακαλύψεις της δύσης να είναι οι Ιντερνετικές σελίδες κοινωνικής δικτύωσης τύπου Facebook και twitter, δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να ελπίζει ότι όπου νάνε ο επιστημονικός αυτός κύκλος δεν θα μας “αφήσει χρόνους” εις βάρος πάντα των δυτικών κρατών.

Κατά συνέπεια λοιπόν το πιο πιθανό είναι κατά την γνώμη μου για τα επόμενα χρόνια Ανατολή και Δύση να κινηθούν πια σε αντίστροφη πορεία, με τους Ασιάτες να αυξάνουν σιγά σιγά τους μισθούς τους και το βιοτικό τους επίπεδο και τους δυτικούς να πρέπει να μάθουν σιγά-σιγά να δουλεύουν περισσότερο και να ζούνε με λιγότερα, κάτι που μοιραία θα οδηγήσει δυστυχώς κατά την γνώμη μου σε αναταραχές, εξεγέρσεις, πολέμους και απολυταρχικά καθεστώτα σε πολλά κράτη της Δύσης.

ΙΙ)Ο κύκλος του οικονομικού συστήματος

Έχω κατ' επανάληψη τονίσει ότι κατά την γνώμη μου το υπάρχον οικονομικό σύστημα στα περισσότερα δυτικά κράτη είναι ελαττωματικό και ως τούτου καταδικασμένο κάποια στιγμή να καταρρεύσει.

Αυτό που ψάχνω όλο αυτό τον καιρό να βρω, είναι το πότε θα γίνει αυτό και το εάν αυτό θα γίνει πχ σε δύο ή σε είκοσι χρόνια.

Όμως η γνώμη μου παραμένει ότι η κατάρρευση αυτή είναι πια σχετικά κοντά, με αποτέλεσμα αυτός ο κύκλος του ελαττωματικού Κευνσαικού μοντέλου να κλείσει περίπου όπως έκλεισε και ο κύκλος του κομμουνισμού. Με την κατάρρευση του νομίσματος τόσο εδώ στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική.

Ο κύριος λόγος για το οποίο κατά την γνώμη μου το σύστημα “οδεύει” ολοταχώς προς την κατάρρευση, είναι η κατάργηση της κάλυψης των χαρτονομισμάτων από κάποιο commodity όπως πχ ο χρυσός, με αποτέλεσμα το οικονομικό αυτό σύστημα μοιραία να έχει ήδη “πνιγεί” στα χρέη, μην έχοντας πια κάποια “άγκυρα” για να το συγκρατήσει, με αποτέλεσμα τώρα να ψάχνουμε να βρούμε πότε και σε ποια “βράχια” θα τσακιστεί.

Αλλά και ιστορικά να δει κανείς το θέμα, κατά το διάβα της οικονομικής ιστορίας οι διοικούντες είναι “καταδικασμένοι” κάθε περίπου εκατό χρόνια να ξε-καλύπτουν τα χαρτονομίσματα για να κάνουν το “κέφι” τους και να μοιράζουν το “κομμένο” χρήμα όπου αυτοί επιθυμούν και μετά από άλλα εκατό περίπου χρόνια να τα ξανά-καλύπτουν, όταν τελικά όλα είναι σχεδόν έτοιμα να καταρρεύσουν από το πολύ “κόψε-κόψε”.

Και αυτό συμβαίνει κάθε φορά γιατί πάντα οι διοικούντες του εκάστοτε παρόντος, πιστεύουν λανθασμένα ότι: “Αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά” και ότι τελικά αυτοί στο τέλος θα τα καταφέρουν, εκεί που “απέτυχαν” οι πρόγονοί τους.

Όμως κάθε φορά που καταρρέει ένα fiat σύστημα, έχουμε σίγουρα υπερπληθωρισμό, η κοινωνία σχεδόν “διαλύεται” και πιθανόν να υπάρχουν και εξεγέρσεις όπως στην Γαλλική επανάσταση και ίσως ελλείψεις σε βασικά προϊόντα καθώς ακόμη και πολέμους, εμφύλιους ή μη.

ΙΙΙ)Ο Μεσοπρόθεσμος κύκλος του παγκόσμιου οικονομικού ηγέτη

Τα τελευταία τουλάχιστον 500 χρόνια, κάθε 100 περίπου χρόνια στην ιστορία καταγράφεται μια αλλαγή “σκυτάλης”, αυτής του παγκόσμιου οικονομικού ηγέτη.

Έτσι η “σκυτάλη” κάποια στιγμή πέρασε στην Πορτογαλία (1450-1530), από εκεί στην Ισπανία (1530-1640), μετά στην Ολλανδία (1640-1720), στην Γαλλία (1720-1815), στην Μεγάλη Βρετανία (1815-1920) και τέλος στις ΗΠΑ (1920 -....).

Δυστυχώς όμως για εμάς που ζούμε την περίοδο αυτή, η ιστορία έχει δείξει ότι τις περισσότερες φορές η αλλαγή αυτή γίνεται συνήθως με κάποιο πόλεμο.

Για παράδειγμα ο προηγούμενος κύκλος της αλλαγής του παγκόσμιου οικονομικού ηγέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο στις ΗΠΑ, ξεκίνησε ουσιαστικά με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.

Τώρα η Αμερικανική οικονομία έχοντας γίνει πια μια οικονομία υπηρεσιών, “προστιθέμενης αξίας” και σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων, με τους βασικούς δείκτες της να “πνέουν τα λήσθεια”, το ύψος του χρέους και του εμπορικού ελλείμματος σε ιστορικά υψηλά και της αγοραστικής αξίας του ίδιου του δολαρίου σε ιστορικά χαμηλά, ο “ασθενής” από οικονομικής άποψης δείχνει μάλλον να μην έχει πολλά “ψωμιά” ακόμη και η αναπόφευκτη αλλαγή σκυτάλης προς Κίνα μεριά να είναι πια ζήτημα χρόνου.

ΙV)Ο κύκλος του καπιταλισμού

Ο κύκλος του καπιταλισμού αποτελείται κατά την γνώμη μου αλλά και την γνώμη πολλών άλλων ουσιαστικά από δύο υποκύκλους, αυτού της ανάπτυξης και των μετοχών και αυτού της παρακμής και των commodities, οι οποίοι με μέση διάρκεια τα 17 χρόνια περίπου εναλλάσσονται σταθερά τα τελευταία σχεδόν διακόσια χρόνια.

Με δεδομένο λοιπόν ότι τώρα βρισκόμαστε σε έναν κύκλο commodities ο οποίος έχει ξεκινήσει περί τα τέλη του 98 με αρχές του 99, όπου νάνε και μέχρι το 2015 περίπου προβλέπεται να έχει κλείσει και αυτός.

Το κακό όμως είναι ότι όλοι οι παλαιότεροι παρόμοιοι κύκλοι της παρακμής της οικονομικής ιστορίας τελειώσαν με έναν έντονο πληθωρισμό και φτώχεια και το ακόμη χειρότερο είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς “έσβησαν” ταυτόχρονα και και με κάποιο μεγάλο πόλεμο.

Για παράδειγμα οι τελευταίοι ανάλογοι κύκλοι τελείωσαν με τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και στην καλύτερη των περιπτώσεων με τον έντονο πληθωρισμό του τέλους της δεκαετίας του 70.

V)Ο κύκλος των αγορών..

Ο βραχυπρόθεσμοι κύκλοι των αγορών αποτελούν ουσιαστικά μικρούς εσωτερικούς κύκλους των κύκλων του καπιταλισμού (secular Bear or Bull markets), οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως ανοδικές ή καθοδικές αγορές ή ακόμη και ως απλές διορθώσεις και bear market rallies στην περίπτωση που κινούνται αντίθετα με την κύρια τάση του κύκλου.

Οι κύκλοι αυτοί καθορίζονται με βάση τα μεσοδιαστήματα ανάπτυξης ή τις απλές υφέσεις “κρυολογήματα” του συστήματος και διαρκούν από ένα έως πέντε χρόνια, με τους ανοδικούς να διαρκούν περισσότερο από τους καθοδικούς.

Με δεδομένο ότι βρισκόμαστε σε κύκλο παρακμής η ανοδική αγορά των μετοχών που ξεκίνησε στις αρχές του 09 με το τύπωμα των φωτοτυπιών του Ben έχει ήδη έχει κρατήσει πολύ, γιατί στην ουσία πρόκειται απλά για ένα πληθωριστικό bear market rally και όχι για μια γνήσια ανοδική αγορά σε ένα secular bull market μετοχών, η οποία μπορεί να διαρκέσει ακόμη και πέντε χρόνια.

Όπου νάνε λοιπόν και ο κύκλος αυτός πρόκειται να κλείσει σύντομα κατά την γνώμη μου, πιθανόν με την εμφάνιση μιας ύφεσης και το πιθανό είναι να έχουμε μια ακόμη ποσοτική χαλάρωση από τον “θείο” Μπέν, που όμως αυτή τη φορά κατά την γνώμη μου δεν θα έχει ως αποτέλεσμα ένα νέο πληθωριστικό ράλι, αλλά την κατάρρευση του ίδιου του νομίσματος και την εμφάνιση ενός σοβαρού bear market για τις μετοχές.

Το ότι βρισκόμαστε σε μακροπρόθεσμο bear market για τις μετοχές μπορεί να το καταλάβει κανείς απλά και μόνο από τους δείκτες της ανεργίας οι οποίοι βρίσκονται κοντά σε ιστορικά υψηλά επίπεδα στην Ευρώπη και σε επίπεδα ύφεσης στην Αμερική, με συνεχώς αυξανόμενες τάσεις και κατά συνέπεια κατά την γνώμη μου ακόμη και κάποιος “άσχετος” με τις αγορές θα μπορούσε εύκολα να καταλάβει ότι με μείωση του βιοτικού επιπέδου και με υψηλή ανεργία δεν είναι δυνατόν να βρισκόμαστε σε κύκλο ανάπτυξης και κατά συνέπεια σε μια γνήσια μακροπρόθεσμη ανοδική αγορά για τις μετοχές, που ίσως να πιστεύουν κάποιοι “αφελείς” των αγορών.

Αντίθετα από την άλλη πλευρά όλο και περισσότερα commodities πραγματοποιούν νέα ιστορικά υψηλά, όπως πχ το καλαμπόκι και η σόγια.

Αν όμως όλα αυτά μοιάζουν πολύ λογικά και αναπόφευκτα στο μυαλό μου, στο μόνο που μπορεί να ελπίζει πια κανείς κατά την γνώμη μου, είναι στο γεγονός ότι η ζωή όπως έχει αποδείξει πολλές φορές στο παρελθόν είναι από την φύση της παράλογη.....

Ο “Καθηγητής Λυκείου”